2.2 Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden

Arbeidsvoorwaarden zijn de voorwaarden waarop de werknemer bij een werkgever werkt. De arbeidsvoorwaarden worden vooraf aan het dienstverband vastgelegd in de arbeidsovereenkomst.

Er zijn twee soorten arbeidsvoorwaarden: primaire en secundaire.

Primaire arbeidsvoorwaarden zijn de belangrijkste zaken zoals het loon, arbeidsduur, werktijden en vakantiedagen.
Secundaire arbeidsvoorwaarden zijn de beloningen die je afspreekt met je werkgever bovenop je salaris. Deze kunnen financieel van aard zijn, maar dat hoeft niet per se. Denk daarbij aan: een dertiende maand, verhuiskostenvergoeding, (deels) betaalde studie, reiskostenvergoeding, auto / fiets of telefoon van de zaak en verlofregelingen.

Over al deze arbeidsvoorwaarden moeten werkgever en werknemer het eens worden. Dat is een kwestie van onderhandelen. Maar dat hoeft niet iedereen. En het is ook niet nodig om overal afspraken over te maken.

In de eerste plaats zijn een aantal zaken wettelijk geregeld. Het belangrijkste voorbeeld daarbij is natuurlijk het minimumloon. Maar er zijn ook een aantal verlofregelingen wettelijk geregeld.

Voor veel werknemers worden arbeidsvoorwaarden collectief afgesproken.
Vakbonden onderhandelen namens de werknemers met werkgevers (of vertegenwoordigers van werkgevers) over de arbeidsvoorwaarden van alle werknemers in een bepaalde sector.
De afspraken die in deze Collectieve ArbeidsOvereenkomst (CAO) worden gemaakt, moeten wel eerst door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid algemeen verbindend verklaard. Dat betekent dat ze daarna voor iedereen in deze sector gelden. Deze werknemers hoeven dan niet zélf met hun baas te onderhandelen over hun arbeidsvoorwaarden.

Er zijn veel CAO’s, maar niet voor iedereen. Wanneer er geen CAO is, moet een werknemer zelf onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden. Bovendien mag iedereen zelf over de arbeidsvoorwaarden onderhandelen, ook als er een CAO is. Daarbij geldt wel dat er geen afspraken mogen worden gemaakt die voor een werknemer slechter zijn dan de regels uit de wet of een CAO.

Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden is natuurlijk een vaardigheid. Maar een werknemer zal aanzienlijk makkelijker kunnen onderhandelen wanneer het bedrijf moeite heeft om geschikt personeel te vinden.
Hoe krapper de arbeidsmarkt, hoe sneller een bedrijf bereid zal zijn om iets extra’s te geven. We zien dan ook in tijden van krapte dat de arbeidsvoorwaarden (sterk) verbeteren. Lonen stijgen sneller, er wordt sneller een auto van de zaak aangeboden, enz…

Bij een ruime arbeidsmarkt wordt onderhandelen voor een werknemer moeilijk. Bedrijven hebben genoeg personeel en genoeg keuze uit werklozen. Meestal verbeteren de arbeidsvoorwaarden in die tijd niet (veel). Bij een ruime arbeidsmarkt zien we regelmatig dat de secundaire arbeidsvoorwaarden verslechteren. Primaire arbeidsvoorwaarden, zoals het loon, verslechteren meestal niet. Omdat lonen meestal niet dalen, spreken we ook wel van neerwaartse loonstarheid.